Zo geven cliënt- en patiëntadviesraden hun taak vorm
De rol en de positie van de patiënt in het eigen zorgproces én op collectief niveau wordt steeds belangrijker binnen de zorg. Participatie van patiënten kan op verschillende niveaus binnen het ziekenhuis plaatsvinden; aan bed, op de afdeling of op organisatie- en systeemniveau. Cliëntenraden en patiëntadviesraden participeren met name op organisatieniveau. Ervaring leert dat organisaties er nog niet altijd in slagen om deze raden voldoende in positie te brengen. Hoe kan de cliëntenraad een impuls geven aan patiëntparticipatie binnen het ziekenhuis? Hier stonden we, samen met deelnemers van cliëntenraden en patiëntadviesraden van negen ziekenhuizen, eind november bij stil. Dit bleek een schot in de roos! Een terugblik op deze waardevolle bijeenkomst.
De veranderende rol van de patiënt
Patiëntparticipatie is een speerpunt in de zorg. Dit betekent dat de rol en positie van de patiënt in het eigen zorgproces én op collectief niveau de komende jaren zal blijven veranderen. Waar eerder besloten werd ‘voor’ de patiënt, wordt nu de transitie gemaakt naar gedeelde besluitvorming ‘met’ de patiënt. De toenemende aandacht voor de rol van de patiënt in het zorgproces komt niet alleen uit zorgorganisaties zelf. Externe instanties als het Zorginstituut Nederland en diverse keurmerken vragen nadrukkelijk om het stimuleren en faciliteren van een participerende rol van de patiënt en familie in de zorg. Hoewel dit een nobel streven is, blijft ‘patiëntparticipatie’ een wat abstracte term. Hoe breng je dit écht tot uiting – van werkvloer tot organisatieniveau? En wat is de rol van de cliëntenraad hierin?
De rol van de cliëntenraad
Iedere organisatie heeft een cliëntenraad of patiëntadviesraad. Dit is een vereiste vanuit de Wet medezeggenschap cliënten in de zorg (Wmcz). Een taak die erop neerkomt dat zij het cliëntenperspectief moeten inbrengen; gevraagd én ongevraagd. Zo moet de cliëntenraad zijn visie geven op hoe publieke middelen door een zorginstelling worden ingezet.
Toch blijkt ook dat cliënt- en patiëntadviesraden verschillend invulling geven aan hun uitvoerende taak. Niet alleen het bestuur adviseren op cliëntenperspectief, maar ook meedenken in bijvoorbeeld panels en meewerken aan een gezamenlijk doel? Uit de bijeenkomst kwam duidelijk naar voren dat raden hun uitvoerende taken op twee manieren kunnen invullen:
- Participerende raden: participerende raden nemen plaats in werkgroepen en zoeken actief de achterban op. Zij nemen deel aan projecten binnen de organisatie en zijn actief betrokken. Communicatie met de patiënt loopt via de raden.
- Adviserende raden: adviserende raden nemen een meedenkende rol aan in werkgroepen en kunnen hierdoor onafhankelijk zijn indien een advies wordt gevraagd. De adviserende raden gaan niet actief op zoek naar de mening van de achterban, maar laat de organisatie rechtstreeks het dialoog met de patiënt aangaan.
Uiteraard is er geen goed of fout: cliënt- en patiëntadviesraden zijn vrij om zelf invulling te geven die passend is bij de organisatie.
De lessons learned
- Cliënt- of patiëntadviesraden zijn geen toezichthouder en hebben (vanzelfsprekend) ook niet op alle gebieden inhoudelijke kennis. Vraag daarom, als lid van de raad, bijvoorbeeld bij financiële stukken om uitleg of een samenvatting en richt je alleen op de direct patiëntgerelateerde kosten.
- Patiëntparticipatie als losse, additionele activiteit werkt niet. Sluit aan bij en veranker patiëntparticipatie in bestaande programma’s; bestaand beleid; bestaande structuren en werkwijzen waaronder de beleidscyclus.
- Patiëntparticipatie kan ook vertaald worden als ‘denken vanuit patiëntperspectief’ en werkt alleen als het goed verankerd is in de lijn van de organisatie: Raad van Toezicht, Raad van Bestuur, zorgafdelingen en ondersteunende afdelingen.
- Deelnemen in een cliënt- of patiëntadviesraad is tijdsintensief. Baken daarom, om de tijdsinvestering niet uit de hand te laten lopen, werkzaamheden af en maak een jaarplanning en informatieprotocol. “Voed de organisatie op, niet alles hoeft ad hoc!”
- Een cliënt- of patiëntadviesraad hoeft niet per se een afspiegeling van de patiëntenpopulatie of maatschappij te zijn om een goede vertegenwoordiging van de patiënten te zijn.
Wij kijken terug op een geslaagde bijeenkomst vol inspiratie en voorbeelden en waar veel informatie werd gedeeld. Benieuwd naar meer informatie? Neem dan contact op met Marlou van Broekhoven.
